Wymawianie tej głoski zachodzi przy czynnym współudziale więzadeł głosowych. Podniebienie miękkie jest wzniesione i zamyka przejście do jamy nosowej. Czubek języka drga uderzając o dziąsła - w języku polskim na głoskę r składają się najczęściej 2 - 3 uderzenia. Głoskę r zalicza się do głosek półotwartych z otwarciem ustnym (przednim), ponieważ podczas jej artykulacji następują po sobie na przemian krótkotrwałe zwarcia i rozwarcia. Podsumowując - głoska r jest spółgłoską dźwięczną, przedniojęzykowo-dziąsłową, półotwartą. Nie ma bezdźwięcznego odpowiednika. Artykulację jej można przedłużać, jest jedyną w języku polskim głoską drżącą.
Rotacyzm - co to takiego?
Niewłaściwa realizacja głoski r nosi nazwę rotacyzmu. W obrębie rotacyzmu wyróżnia się:
- mogirotacyzm - opuszczanie głoski r (elizja),
- pararotacyzm - zastępowanie głoski r inną głoską (substytucja),
- substytucje fizjologiczne - zastępowanie głoski r głoską j (maksymalnie do 3 roku życia) oraz zastępowanie głoski r głoską l (maksymalnie do 5 roku życia),
- substytucja niefizjologiczne - zastępowanie głoski r głoskami ł lub d,
- element wokaliczny na kształt samogłoski y.
- deformacja (rotacyzm właściwy) - realizacja głoski r polega na tworzeniu dźwięku nie występującego w systemie fonetycznym języka polskiego. Na skutek zmiany miejsca artykulacji głoska r powstaje w innym miejscu i brzmienie jej jest zdeformowane. W zależności od miejsca artykulacji wyróżniamy następujące rodzaje rotacyzmu właściwego:
- rotacyzm dwuwargowy - wibrują obie wargi, tzw. r furmańskie, ponieważ zamiast wibracji jest kłapnięcie,
- r wargowo-zębowe - wibruje górna warga przy dolnych zębach lub dolna warga przy górnych zębach; jest to związane z przodozgryzem i tyłozgryzem,
- r międzyzębowe - wibruje język wsunięty między zęby,
- r dziąsłowe (jednouderzeniowe) - czubek języka uderza jednokrotnie o wałek dziąsłowy, brak jest wibracji,
- r polikowe (policzkowe, boczne) - występuje, kiedy układ języka powoduje przekierowanie języka na oba lub jeden policzek, wprawiając je w drgania, a więc wibrują policzki,
- r gardłowe (krtaniowe, tylnojęzykowe) - wibruje tylko tylna część języka przy ścianie gardła.
Jakie są przyczyny rotacyzmu?
- niewłaściwe napięcie mięśniowe - wzmożone lub obniżone,
- krótkie wędzidełko podjęzykowe,
- zbyt wczesne nabywanie głoski r względem stopnia dojrzałości aparatu artykulacyjnego,
- podniebienie gotyckie - wysokie i wąskie (trudno dotknąć wałka dziąsłowego),
- zaburzenia słuchu fonematycznego.
Terapia tej wady wymowy musi odbywać się pod kontrolą logopedy. Dzieli się na etap przygotowawczy i utrwalanie głoski.
W zakładce Autorskie materiały do pobrania zamieszczam trzy karty pracy, które służą utrwalaniu głoski r w grupach spółgłoskowych dr -. Część obrazków została pobrana z portalu pixabay.com
